Irak Cumhurbaşkanlığı seçiminin bölge istikrarı açısından önemi

Gazete Durum Analiz

Irak’ta 10 Ekim 2021 tarihinde yapılan seçimlerden birinci çıkan Mukteda es Sadr, istediği hükümeti kuramayınca siyasetten çekildiğini açıkladı. Sadr, 73 milletvekiline hükümetten çekilme talimatı verdi. Sadr’ın bu kararı siyasi istikrarsızlığın giderek daha da büyüyeceği anlamı taşıyordu. Malumun ilamı olan bu kararın üzerinden bir yıl geçmiş olmasına rağmen hükümet bir türlü kurulamadı.

Buna rağmen Iraklı milletvekilleri bir yılı aşkın süredir ülke genelinde ölümcül şiddet ve protestolara sahne olan siyasi çıkmazı sona erdirmek için dört defa hükümeti kurma girişiminde bulundu. Cumhurbaşkanlığı yarışı, 30 adaydan öne çıkan iki aday Abdullatif Reşid ve Barham Salih arasında geçti.

Abdullatif Reşid ve Barham Salih arasındaki yarış, Mukteda es Sadr’ın siyasetten çekilme kararını vermesinin ardından yapılan dördüncü girişim olarak Şiilerin Irak’taki gücünü simgeliyor.

Irak Parlamentosu'nda yapılan cumhurbaşkanı seçiminde ilk turda hiçbir aday yeterli oya ulaşamadı. Irak’taki siyasi istikrarsızlık parlamentoya hemen yansıdı. İlk turda 277 milletvekili oy kullandı. Seçimde, Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin (KYB) adayı mevcut Cumhurbaşkanı Barham Salih 99 oy alırken, KYB üyesi olan ancak seçime bağımsız olarak giren Abdullatif Reşid'e 157 oy çıktı.

329 sandalyeli Irak Meclisi'nde cumhurbaşkanının ilk turda seçilmesi için 220 vekilin oyu gerektiğinden seçim ikinci tura kaldı. Irak'ta 2003 sonrası kurulan siyasi denkleme göre cumhurbaşkanı Kürtlerden seçiliyor. Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), kendi adayı Kürdistan Bölgesi İçişleri Bakanı Reber Ahmet’in adaylığını çektiğini ve Abdullatif Reşid’i destekleyeceğini açıklaması ile ikinci tura eli güçlü giren Reşid, ikinci turda 162 oy alarak yarışı önde bitirdi.

329 sandalyeli Meclis'te ikinci tur oturumuna 269 vekil katılarak oy kullandı. Geçerli oyların 162'sini 1944 yılında Süleymaniye dünyaya gelen Liverpool Üniversitesi İnşaat Mühendisliği bölümü mezunu Abdullatif Reşid aldı. Reşid ile ikinci turda yarışan Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin KYB adayı eski Cumhurbaşkanı Barham Salih 99 oy aldı. 

Irak Parlamentosu'nda cumhurbaşkanlığı seçimi için milletvekilleri oy kullanırken parlamentonun yer aldığı Yeşil Bölge’ye dokuz Katyuşa roketi düştü. Oy kullanma işlemine birkaç kez ara verildi. Onlarca Irak vatandaşı ve güvenlik mensubunun yaralandığı saldırıyı üstenen olmadı. Fakat oklar İran’ı işaret ediyor. İran, 12 Mart 2022’nin ilk saatlerinde Kürt Bölgesel Yönetimi’nin merkezi olan Erbil’de, Barzani’ye yakın bir televizyon kanalının 12 füze ile vurulması olayını üstlendi.

Reşid, cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından, Koordinasyon Çerçevesi Başbakan Adayı Muhammed Sudani’ye hükümeti kurma görevi verdi. Hükümeti kurmakla görevlendirilen Sudani, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, kabinesini en kısa sürede parlamentoya sunarak Iraklıların beklentilerini karşılayacağını açıkladı. Ulusal bir hükümet kurmak için tüm siyasi partilerle birlikte çalışacağını belirtti.

Irak’ın eski başbakanı Haydar el-İbadi, Sudani’ye destek vereceğini açıkladı. İbadi, Muhammed Sudani başkanlığındaki ülkenin gelecekteki hükümetinin Irak milletine hizmet etmede başarılı olmasını umduğunu belirtti.

Fransa Senatosu’ndan Onur Nişanı alan Irak Kürdistan Bölgesi Başbakanı Mesrur Barzani de tüm Iraklıların çıkarlarını gerçekleştirmek için Sudani başkanlığında kapsayıcı bir hükümetin kurulmasına tam destek vereceğini bildirdi.

Sudani’ye verilen destek mesajlarına karşı Mukteda es Sadr, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Kurulacak hükümeti dışa bağımlı, yolsuzluk hükümeti” olarak nitelendirdi. Sadr Hareketi'ne bağlı hiç kimsenin Muhammed Sudani’nin oluşturacağı kabineye katılmayacağını belirterek, 10 Ekim 2021 tarihinde yapılan seçimlerin ardından bölgesel barışı ikinci kez dinamitledi.

BM Genel Sekreteri'nin Irak İşlerinden Sorumlu Temsilcisi Jeanine Hennis-Plasschaert, Sudani’ye gönderdiği iyi niyet mektubunda, "Bir sonraki hükümetin sorunları çözmek ve Irak halkının ihtiyaçlarını karşılamak için bir plan getirmesini umduklarını" belirtti. 

Sudani, dış politikasını anlatan bir konuşma yaptı. Sudani, “Dünya ülkeleriyle dengeli ilişkiler oluşturacağız. Yabancı şirketlerin yatırım yapması ve yabancı görev temsilciliklerinin çalışması için güvenli ortam oluşturmak amacıyla çalışacağız” sözleri ile Irak hükümetinin batı ile iyi ilişkiler kurmaya hazır olduğunu ifade etmiş oldu. 

Ilımlı açıklamaları ile Batı’nın takdirini kazanan yeni hükümet, Sadr destekçileri tarafından şimdilik kabul görmüyor. Bu durum Irak ile İran arasında kavganın devam edeceğini gösteriyor.

Roketlerin gölgesinde yeni hükümetin bütçeyi hazırlayıp en geç bir ay içerisinde kabineyi belirleyerek Meclis’e sunması gerekiyor. Sudani’nin yolsuzluk, işsizlik ve çökmekte olan alt yapı sorunlarına mevcut durumda çözüm üretmesi zor görünüyor.

1932 yılında bağımsızlığını kazanan Irak'ta, Saddam Hüseyin’in devrilmesinden sonra cumhurbaşkanı Kürt, başbakan Şii ve meclis başkanı Sünniler arasından seçilmeye başlandı. Amerika’nın böl, parçala yönet stratejisi Irak’ın ulus devlet olma kimliğini elinden aldı. 

Siyaset, toplumun yarattığı maddi ve manevi ortak değerlerin bir otoriteye dayalı olarak dağıtılması sürecidir. Ulus devlet kimliğini yitirmiş Irak’ın etnik ve din temelli paylaşımı aynı zamanda ülkenin zenginliklerinin ve devletin ayrıcalıklarının da mezhepler ve kimlikler arasında dağıtılmasına neden olmakta. Otorite eksikliğinin yarattığı bu paylaşım Irak’taki istikrarsızlığın önemli sebeplerinden biri olarak görülebilir.

Amerika’nın Irak’tan çekilmesi ile oluşan siyasi boşluk hızla İran tarafından dolduruldu. İran IŞİD ile mücadele bahanesiyle önce Sünni bölgelere girdi. Daha sonra Kürdistan referandumunu bahane ederek Irak’ın tamamında etkinliğini artırdı. 

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) merkezli Dana Gas şirketi tarafından işletilen Hor Mor petrol rafinerisine haziran ayından bugüne beş defa saldırı gerçekleştirdi. Doğal gaz yataklarının bulunduğu Haneki bölgesindeki peşmergelerin bölgeyi terk etmelerini istedi. Amerika, İran’ı Suriye’de köşeye sıkıştırdıkça İran, Irak üzerinde baskısını artırdı.

Mukteda es Sadr'ın yeni hükümetin kurulmasını engellemek için taraftarlarını seferber edip etmeyeceği sorusunun cevabı Yeşil Bölge'ye düşen roketler ile çoktan verilmiş oldu. Irak’ta birçok kez koalisyon hükümeti kurma girişimi, başarısızlıkla sonuçlandı. Irak’ta kurulacak hükümetin Mukteda es Sadr’ın onayını almadan rotasını belirleyemeyeceği ortaya çıktı.

OPEC+'nın petrol üretimini azaltması sonucu Muhammed Bin Selman’dan istediğini alamayan ABD Başkanı Joe Biden'ın, Kongre ara seçimlerine giderken Irak’ta yeni kurulan hükümetten beklentisi petrol fiyatlarını düşürmesi için üretimi artırması olacaktır. Savaş ekonomisinin yıkıcı etkisini üzerinden atamayan Irak hükümetinin petrolün fiyatını düşürmesi, Sadr ve destekçilerinin elini güçlendirecek. 

Amerika’nın oluşan enerji enflasyonuna karşı Reşid’e ihtiyacı olacak. Biden, Sadr’ın etkisini kırmak için İran’daki sokak hareketlerine katılımı artırarak İran’ın sıklet noktasını dağıtmak isteyecektir. Irak’ta nüfusun yüzde 60’ını Araplar, yüzde 20’sini Kürtler, yüzde 12’sini Türkler, yüzde 4’ünü Süryaniler, yüzde 4’ünü de diğer milletler oluşturuyor. Demografik yapı zaman içerisinde değişime uğrasa da Irak’ta nüfusun çoğunluğunu Şiiler oluştururken, Sünniler ikinci sırada, Hristiyanlar üçüncü sırada yer almaktadır.

Irak’ta 2003 yılından günümüze kadar devam eden süreçte Şiilerin nispeten daha etkili oldukları görülürken, Kürtlerin bölgesel yönetim adı altında güçlendikleri, Türkmenlerin ise hiç muhatap kabul edilmeyen bir unsur haline geldikleri bilinmektedir. 

IŞİD’in ortaya çıkması ile Irak’ta, İran destekli milis güçler çatışmanın tarafı olarak Irak’taki istikrarın hızla bozulmasına neden oldu. Rusya’nın, Batı ile girdiği rekabette enerji kartını önemli bir silah olarak kullanması Batılı aktörler açısından Ortadoğu ve Körfez ülkelerinin önemini artırdı. Bu süreçte İran, enerji kartını nükleer anlaşma yapmak için Batı'ya karşı bir koz olarak kullanmak isteyecektir. OPEC+'nın Batı’yı şaşırtan kararları karşısında Suudiler, rejimin güvenliğini yine sırtını petrole dayayarak almak isteyecektir. 

Türkiye-Irak ilişkilerinde yaşanan ve yaşanacak olan gerilim, en çok enerjiyi politik hedefler için silah olarak kullanan aktörlerin işine yarayacaktır. Ayrıca Irak’ta yaşanan istikrasızlık PKK, PYD ve IŞİD gibi yapılara alan açmaktadır. Bu sıkışmışlık ve jeopolitik gerçekler çerçevesinde Ortadoğu ülkeleri ile son derece dengeli dış politika izlenmesi zorunludur. Mustafa Kemal Atatürk, Sadabat Paktı Anlaşması ile Irak, Afganistan ve Irak arasında barış ve istikrarı sağlamayı başardı. 

Arabulucu rolü ile dikkatleri üzerine çeken Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın, Ortadoğu’da barış ve istikrar adına katkıda bulunmak istiyorsa Atatürk ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın 8 Temmuz 1937 tarihli dış politikasına göz atması yeterli olacaktır.

Sonuç olarak emperyalizmin sürekli mücadele alanı haline dönüşen Irak’ta; İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi devletlerin mezhepsel çatışmaları desteklemeleri Irak’ı içinden çıkılmaz hale getirmektedir. Tüm bu gerçekler ışığında, Irak’ta uzun süredir seçilemeyen cumhurbaşkanı ve başbakanın belirlenmiş olması bölgede sağlanacak barış ve istikrar için önemlidir. Fakat uzun yıllar İran-Batı, Şii-Sünni vekâlet savaşının merkezi olan Irak’ta yaşanan son gelişmeler ve seçimlere katılımın yüzde 44 düzeyinde kalmış olması bölgede istikrarsızlık ve çatışmaların devam edeceğini göstermektedir.